پلاستیک قابل تجزیه و آینده دنیای پلاستیکی ما

از این رو یکی از عوامل آلودگی کره زمین به شمار می رود. بر طبق آمارهای رسمی همه ساله 8 میلیون تن پلاستیک زباله تولید و در آب های اقیانوس ها ریخته می شود.

پلاستیک؛ تهدید یا فرصت؟  

پلاستیک ماده ای مقاوم و انعطاف پذیر است. فرآیند تولید ارزان تری نسبت به موادی همچون فلز دارد و خیلی دیر پوسیده می شود، از این رو استفاده از آن بسیار گسترده شده است. چه بسیار کالاهایی که پیش از کشف پلاستیک نمی توانستند در دسترس همگان باشند. پلاستیک به دلیل قیمت پایینی که دارد سطح رفاه را در زندگی انسان ها بالا برده است.

پلاستیک سال هاست که پا بر خرخره کره زمین گذاشته و نفس آن را تنگ کرده است. حتما می پرسید چرا؟ متاسفانه پلاستیک قابل تجزیه نیست. حداقل پلاستیکی که از مواد نفتی تولید می شود این ویژگی را ندارد. ممکن است پلاستیک های صنعتی بعد از سال های طولانی تبدیل به مواد ریزتری شوند، اما هرگز کاملا از بین نمی روند.

وقتی پلاستیک قابل تجزیه نباشد، یعنی یک آلودگی گسترده در سراسر کره زمین و ایجاد خطر برای حیات دیگر موجودات زنده. این یعنی بازگشت مواد نفتی تشکیل دهنده پلاستیک به زنجیره غذایی ما انسانها. به این موارد، آلودگی ناشی از تولید پلاستیک را نیز اضافه کنید؛ زیرا پلی اتیلن ماده اصلی تشکیل دهنده پلاستیک است. تولید این ماده نیز باعث افزایش گازهای گلخانه ای می شود.

به نظر می رسد پلاستیک با تمام ویژگی های مثبتی که دارد تبدیل به یک تهدید بزرگ برای کره خاکی عزیزمان شده است. اما راه حل چیست؟ آیا راهی برای خلاص شدن از دست این آلودگی ها وجود دارد. آیا می توان پلاستیک قابل تجزیه تولید کرد؟ آیا راهی برای بازیافت پلاستیک وجود دارد؟ با ما همراه باشید تا بیشتر بدانید.

راه حلی برای کاهش آلودگی ناشی از پلاستیک

بد نیست بدانید پلاستیک ها انواع مختلفی دارند. برخی از آنها قابل بازیافت هستند و برخی دیگر خیر. طبق یک قاعده جهانی تولید کنندگان انواع پلاستیک باید کد مخصوصی را بر روی محصول درج کند. این کد نوع پلاستیک و ساختار آن را مشخص می کند. خریدار با مشاهده علامت اختصاری متوجه می شود پلاستیک قابل تجزیه یا بازیافت است یا خیر.

 انواع پر کاربرد پلاستیک

عبارتند از پلی اتیلن فتالات (PET)، پلی اتیلن چگالی بالا (HDEP)، پلی وینیل کلراید (PVC)، پلی اتیلن چگالی پایین (LDPE)، پلی پروپیلن(PP) و پلی استایرن (PS). البته گونه های دیگری (OTHER) نیز وجود دارند که چندان پر مصرف نیستند. مانند آکریلیک، نایلون، فایبرگلاس و ABS. تمامی این پلاستیک ها به وفور در اطراف ما دیده می شوند. از قوطی های دارو و نوشابه گرفته تا کیسه های زباله، دی وی دی و ….

متاسفانه در میان این پلاستیک ها تنها PET می تواند به شکل بهینه بازیافت شود. البته برخی پلاستیک های OTHER نیز در شرایط خاص می توانند بازیافت شوند، اما چندان مرسوم نیست. پلاستیک های دیگر همچون PP، پلی استایرن و پی وی سی به هیچ وجه قابل بازیافت نیستند.

جالب اینجاست که آنها در ساخت اقلام بسیاری همچون ظروف یکبار مصرف، وسایل آشپزخانه، کیسه های بسته بندی، ظروف محصولات خوراکی کارخانه ای، قوطی دارو و غیره و غیره کاربرد دارند. شاید به همین علت است که باید همین جا تصمیم بگیرید استفاده از ظروف یک بار مصرف را ترک کنید.

البته بازیافت پلاستیک هم چندان پروسه به صرفه ای نیست، زیرا هزینه آن بالا و محصول نهایی نیز ارزان قیمت است. برخی معتقدند بهترین راه برای خلاصی از شر آلودگی پلاستیک دفن کردن آنهاست. متاسفانه عدم مدیریت صحیح در این مورد باعث شده است که پلاستیک خیلی زودتر وارد طبیعت شود. حداقل در کشورهای جهان سوم وضع به این منوال است.

به نظر می رسد پلاستیک قابل تجزیه تنها را نجات کره زمین است، اما آیا چنین پلاستیکی وجود دارد. خوشبختانه پاسخ به این سوال مثبت است.

آیا پلاستیک انعطاف پذیر است؟

پلاستیک‌ها به دلیل خواص متنوع خود در بسیاری از صنایع و کاربردهای روزمره استفاده می‌شوند. یکی از ویژگی‌های برجسته پلاستیک، انعطاف‌پذیری است که آن را به ماده‌ای چندکاره و کاربردی تبدیل کرده است. اما پاسخ به این سوال که آیا پلاستیک انعطاف‌پذیر است؟ بستگی به نوع پلاستیک و شرایط استفاده دارد.

پلاستیک‌ها به طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شوند: ترموپلاستیک‌ها و ترموست‌ها.

ترموپلاستیک‌ها، مانند پلی‌اتیلن (PE) و پلی‌پروپیلن (PP)، به دلیل ساختار مولکولی خود انعطاف‌پذیرتر هستند. این مواد در دماهای بالا نرم می‌شوند و با اعمال فشار می‌توان آنها را به اشکال مختلف درآورد. این خاصیت باعث شده که در ساخت محصولاتی مانند کیسه‌های پلاستیکی، لوله‌های آب و بسته‌بندی مواد غذایی کاربرد داشته باشند. در مقابل، ترموست‌ها مانند اپوکسی و رزین‌های پلی‌استر پس از شکل‌گیری سخت می‌شوند و انعطاف‌پذیری کمتری دارند.

انعطاف‌پذیری پلاستیک به عوامل دیگری نیز بستگی دارد، از جمله ترکیب شیمیایی، ضخامت، دما و افزودنی‌ها. برای مثال، پلاستیک‌هایی که دارای مولکول‌های بلند و پیوندهای کم‌تر بین مولکولی هستند، انعطاف‌پذیری بیشتری دارند. همچنین، با افزودن موادی مانند پلاستی‌سایزرها (نرم‌کننده‌ها)، انعطاف‌پذیری پلاستیک‌ها افزایش می‌یابد. به همین دلیل است که برخی پلاستیک‌ها، مانند پلی‌وینیل کلراید (PVC)، می‌توانند هم به صورت سخت و هم نرم تولید شوند.

دمای محیط نیز نقش مهمی در انعطاف‌پذیری پلاستیک دارد. در دماهای پایین، بسیاری از پلاستیک‌ها شکننده می‌شوند و خاصیت انعطاف‌پذیری خود را از دست می‌دهند. به عنوان مثال، پلاستیک‌های مورد استفاده در صنعت خودروسازی باید در برابر تغییرات دمایی مقاومت کنند و انعطاف‌پذیری خود را حفظ نمایند.

باید به اهمیت مدیریت پسماندهای پلاستیکی نیز اشاره کرد. هرچند پلاستیک‌های انعطاف‌پذیر در بسیاری از جنبه‌های زندگی ما کاربردی هستند، اما تجزیه‌ناپذیری آنها مشکلات زیست‌محیطی جدی ایجاد کرده است. استفاده از پلاستیک‌های زیست‌تخریب‌پذیر یا بازیافتی می‌تواند گامی مثبت در جهت کاهش اثرات زیان‌بار آنها باشد.

انعطاف‌پذیری پلاستیک یک ویژگی کلیدی و متغیر است که با انتخاب نوع پلاستیک و شرایط تولید و استفاده قابل تغییر است. این خاصیت موجب کاربرد گسترده پلاستیک در زندگی روزمره شده، اما نیاز به مدیریت هوشمندانه برای حفظ محیط زیست را نیز ایجاد کرده است.

تاریخچه پلاستیک قابل تجزیه   

ساخت پلاستیک قابل تجزیه به قرن هجدهم باز می گردد. جایی که شخصی به نام پارکس اول پلاستیک تجزیه پذیر را از مواد طبیعی سلولزی تولید کرد. در سال 1897 نیز نوع دیگری از پلاستیک تجزیه پذیر با نام گالالیت در آلمان ساخته شد. در ساخت این ماده از کازئین شیر استفاده شد. اما متاسفانه شکل گیری چندان مطلوبی نداشت. به همین جهت هیچ گاه به تولید انبوه نرسید.

روند تولید پلاستیک قابل تجزیه همینطور ادامه داشت. به عنوان مثال نخستین سلفون ها از چوب و کتان در سال 1907 ساخته شدند. یا در سال 1926 شخصی به نام Mariue lemoigne موفق شد پلاستیک تجزیه پذیر PHB را از نوعی باکتری استخراج کند. به علاوه در سال 1992 عنوان شد PHB می تواند از نوعی گیاه نیز تولید شود.

متاسفانه قیمت پایین نفت و بسیاری مسائل دیگر هیچ گاه اجازه نداد پلاستیک های تجزیه پذیر به تولید انبوه برسند. اما بالاخره در سال 2001 شرکت  Cragill & Dowبه تولید پلاستیک طبیعی PLA اقدام کرد. این ماده می تواند در فرآیندهای کارخانه ای به کود کمپوست تبدیل شود. از PLA در ساخت چاپگرهای سه بعدی استفاده می شود.

آینده پلاستیکی زمین چه خواهد شد؟

همانطور که گفته شد PLA به خودی خود به طبیعت باز نمی گردد. بنابراین حتی این پلاستیک نیز نمی تواند پاسخی کافی برای رفع آلودگی های پلاستیکی زمین باشد، اما خوشبختانه روزنه امید همیشه وجود دارد. در حال حاضر دانشمندان موفق به تولید نوعی پلاستیک قابل تجزیه طبیعی به نام PHA شده اند. این پلاستیک توسط دسته خاصی از باکتری ها تولید می شود.

این باکتری ها با استنشاق گاز متان در بدن خود پلاستیک طبیعی تولید می کنند. برای کاهش هزینه های تولید این نوع پلاستیک پیشنهادات بسیاری وجود دارد. به عنوان مثال می توان گاز متان مورد نیاز را از طریق فاضلاب های شهری ایجاد کرد. قطعا این راه خیلی سالم تر از فرآورده ها و سوخت های فسیلی است. 

در حال حاضر تصفیه خانه های بسیاری برای فاضلاب وجود دارد. این یعنی می توان فاضلاب را به ماده ای مفید مثل متان تبدیل کرد. متان تولید شده نیز می تواند در تولید پلاستیک تجزیه پذیر استفاده شود. بدین ترتیب به مرور هزینه تولید پلاستیک های طبیعی پایین می آید. این امر قطعا باعث استفاده روز افزون از پلاستیک های قابل تجزیه خواهد شد. به تبع آن نیز کره زمین از دست پلاستیک های مزاحم و تجزیه ناپذیر نجات پیدا می کند.